De jacht op vuile toiletten: 7 op de 10 leerlingen vermijdt toiletgebruik op school

Het zijn enkele opvallende conclusies van de enquête die onderzoeksbureau iVox in opdracht van Europees sanitair marktleider Geberit uitvoerde naar aanleiding van Wereld Toilet Dag op 19 november, bij 1001 Belgische ouders* en 543 Belgische leerkrachten. Het onderzoek is representatief op taal in Vlaanderen, Brussel en Wallonië in het kleuter-, lager en middelbaar onderwijs. De maximale foutenmarge bij 1544 respondenten bedraagt 2,4%.

Meestal genoeg toiletten, maar in bedenkelijke staat

Schooltoiletten zijn typische voorbeelden van piekbelasting, tijdens de speeltijden en lunchpauzes. Het is dan ook belangrijk dat het sanitair daarop is voorzien, zowel naar het aantal wc’s als spoel- en afvoercapaciteit. Over het algemeen lijkt het aantal toiletten niet het grootste probleem: ongeveer driekwart van de leerlingen (74%) geeft aan dat er wel voldoende zijn, bij leerkrachten is dat 64%. Volgens bijna 6 op de 10 leerlingen (57%) zien de toiletten op school er verouderd uit, een kleine helft van de leerkrachten bevestigt dat (46%).

Meer problematisch zijn geuroverlast en hygiëne. Zo storen 6 op de 10 leerlingen zich zodanig aan de geur dat ze toiletbezoek uitstellen. Middelbare scholieren zijn hier het meest gevoelig voor (69%). Verder zegt 1 op de 3 dat de toiletten niet proper zijn en niet voorzien van genoeg toiletpapier en handzeep, wat na de extreme focus op handhygiëne tijdens corona vreemd mag heten. 40% zegt dan weer dat er toiletten defect zijn. Naar algemene tevredenheid geven leerlingen hun schooltoiletten een gemiddelde score van 6,2 op 10. (kleuter: 6,9; lager: 6,4; middelbaar: 5,8).

Vermijdingsgedrag is niet onschuldig

Nog veel ruimte voor verbetering dus, zeker als je weet dat maar liefst 7 op de 10 leerlingen zeggen hun behoefte op te houden, hetzij altijd (12%), regelmatig (29%) of soms (27%). De voornaamste redenen daarvoor zijn dat ze niet genoeg tijd hebben om rustig naar het toilet te gaan (38%), de stank (36%), gebrek aan privacy (36%) of de staat qua netheid (33%). Opvallend: dat is zowel het geval bij jongens (68%) als meisjes (70%), maar meer in het middelbaar (80%) dan in de lagere (70%) of kleuterschool (46%).

Het feit dat jongeren toiletbezoek op school vermijden is geenszins onschuldig, zegt kinderarts Dr. Benjamin Davidovics: "Ik zie dagelijks infecties van de urinewegen, verstopping maar ook – vooral bij meisjes - spijsverteringsproblemen en vulvitis. Deze klachten houden in twee derde van de gevallen verband met het ophouden van de boodschap, wat bovendien ook tot concentratieproblemen leidt omdat het kind zich zo focust op zijn probleem. Anderen ontwikkelen zelfs een schoolfobie. Er kunnen dus zowel biologische als psychologische problemen ontstaan.”

Ouders vragende partij voor regels en controle

Bijna de helft van de ouders (47%) geeft aan dat de toestand van de toiletten inderdaad een impact heeft op de mate waarin hun kind al dan niet graag naar school gaat. Ruim 8 op de 10 ouders en leerkrachten (83%) vrezen voor fysieke en psychologische problemen wanneer leerlingen niet naar toilet gaan omwille van gebrekkige hygiëne. 35% van de ouders zegt dan ook zich zorgen te maken om de staat van het sanitair in de school. Opmerkelijk detail: hiertoe behoren bijna dubbel zo veel Franstaligen (NL: 26%; FR: 47%).

Een op de zes ouders (16%) heeft al eens een melding gemaakt over de toestand van het sanitair in de school. De overgrote meerderheid van de ouders en leerkrachten zijn het er dan ook over eens dat de overheid regels moet vastleggen waaraan schooltoiletten moeten voldoen (83%) en dat de schooltoiletten een jaarlijkse inspectie moeten ondergaan (83%). Tot slot zegt driekwart van de ouders en leerkrachten (74%) dat er op de meisjestoiletten gratis maandverband of tampons beschikbaar zou moeten zijn.

Renovatieactie onthult schrijnende gevallen

“De resultaten van de enquête bevestigen wat wij hebben vastgesteld tijdens de oproep voor onze eerdere renovatieacties” zegt managing director José Wyns van Geberit België. Voor het derde jaar op rij organiseert Geberit een oproep waarbij telkens twee scholen een sanitaire renovatie ter waarde van 7.500 euro kunnen winnen.

José Wyns: “Het initiatief was de aanleiding voor ons onderzoek. We werden verrast door het grote aantal aanvragen én de schrijnende gevallen die aan het licht kwamen: volstrekt ontoereikende, defecte en aftandse voorzieningen: urinoirs zonder waterafvoer of tussenschotten, deuren zonder slot, gebrek aan lavabo’s, wc’s zonder bril…. Waarom heeft dit blijkbaar geen prioriteit? Is het enkel een kwestie van budget? We wilden de situatie in kaart brengen én aankaarten: wat zijn de grootste en meest acute problemen? En we stellen de vraag naar onderwijskoepels, directies en overheden: waarom zetten we het welzijn van onze kinderen op het spel?”

In basisschool Cade in Aartselaar staat intussen het nieuwe sanitair te blinken, tot grote tevredenheid van directeur Kris Kestens: “Wij waren bijzonder opgetogen dat ons renovatieproject werd geselecteerd! Met de steun van Geberit konden de werklui van het technisch centrum meteen aan de slag. We hebben nu 4 nieuwe wastafels voor de leerlingen, 8 nieuwe elektronische kranen en een extra handenwasser met onderkast voor personeel. Samen met het vernieuwen van alle toiletdeuren en sloten en een likje verf is het resultaat een echte transformatie!”

Geberit doet oproep

De vraag wat dan precies de maatstaf is voor sanitair op school, raakt meteen ook de kern van het probleem, want er bestaan op dat vlak enkel de ‘Aanbevelingen sanitaire voorzieningen in onderwijsinstellingen ’. Richtlijnen naar het aantal toiletten per aantal leerlingen, maar geen officiële normen of minimumeisen naar onderhoud, privacy, zeep, wastafels,…

Op de website van Agion staat bijvoorbeeld te lezen: “Er bestaat geen allesomvattende regelgeving voor sanitair in onderwijsinstellingen. Scholen zijn arbeidsplaatsen voor leerkrachten, administratief en ondersteunend personeel (…). Hierdoor is de Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk van toepassing. Voor alle andere leerlingen zijn er geen specifieke wettelijke bepalingen. Maar een aantal algemene principes uit de Codex zijn wel gebruikt als hulpmiddel om deze aanbevelingen op te stellen.”

Met andere woorden, het is ieder voor zich behelpen met de beschikbare middelen. José Wyns: “Wij reiken dan ook de hand naar de overheden en onderwijskoepels om vanuit onze expertise de ‘aanbevelingen’ tot een normatief kader uit te werken dat op maat van elke onderwijsinstelling kan worden toegepast. Uiteindelijk gaat het erom dat elke leerling op een gezonde en comfortabele manier het sanitair kan gebruiken, in plaats van het te vermijden, met alle gevolgen van dien.”