Scholencampus Comenius groeit mee met zijn leerlingen

Het woord ‘Comenius’ staat voor een school in de academische, klassieke betekenis van het woord: een vrijplaats of gemeenschap. Het ganse complex neemt een grote oppervlakte in. Komend van de Elisabethparkstraat passeer je achtereenvolgens de gebouwen C (middelbare school), D (gemeenschapshuis), E (kleuter- en lagere school) en F (kinderdagverblijf). De school is zo opgevat dat ze “meegroeit” met de kinderen. Op de westelijke zijde starten de allerkleinsten in het kinderdagverblijf, het kleinste gebouw op de site. Op driejarige leeftijd mogen ze aan de andere kant van de speelplaats naar de kleuter- en basisschool, een gebouw waar de klassen georganiseerd zijn rond een dubbelhoge polyvalente zaal. En als ze twaalf jaar oud zijn, kunnen ze de Dapperenstraat oversteken naar de middelbare school in de Félix Vande Sandestraat, die eveneens over een grote speelplaats beschikt. Op die manier is een interne circulatie mogelijk doorheen het ganse scholencomplex, met slechts één oversteek aan de Dapperenstraat.

Het buurthuis, de jeugdlokalen en de sporthal (samen gebundeld in het gemeenschapshuis) staan centraal in het project. Onder de sporthal ligt een overdekte buitenruimte waar ouders, de buurt en kinderen elkaar vóór en na de schooluren kunnen ontmoeten. Deze buitenruimte ligt vlak naast de ingang van het gemeenschapscentrum en de bibliotheek en vormt als het ware het hart van de site.

De buitenruimtes waar de kinderen spelen en de tussenruimtes zijn zoveel mogelijk ingevuld met groen en sport- en spelvoorzieningen. Hier is bewust gekozen voor duurzame materialen die mooi verouderen. De schoolgebouwen zelf werden uitgevoerd in lichtere tinten van baksteen met kleuraccenten. De functies die ook door de buurt worden gebruikt zoals de sporthal, het buurthuis en de jeugdlokalen kregen een dieprode kleur.

De campus haalt een energiepeil van K30 en heeft een bruto vloeroppervlakte van 12.500 m², waarvan 10.400 m² voor de middelbare school (gebouw C) en 2.190 m² voor de kleuter- en lagere school voor 240 kinderen (gebouw E). Het gemeenschapshuis (gebouw D) bestrijkt 2.975 m² en het Nederlandstalige kinderdagverblijf voor veertig kindjes (gebouw F) 596 m². De omgeving neemt 4.000 m² in beslag.

Opdrachtgever was nv Campus Koekelberg (publiek gedeelte ten behoeve van huurder de Vlaamse Gemeenschapscommissie). Als eindgebruiker fungeren de VGC en GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. Op 30 januari 2016 en 1 maart 2016 werden respectievelijk het voorontwerp en de bouwaanvraag ingediend, later dat jaar vond de aanbesteding plaats en in oktober 2016 werd deze klassieke ontwerpopdracht toegewezen. Het project werd ontworpen door architect, interieurarchitect en verantwoordelijke voor het projectmanagement B2Ai i.s.m. Group D uit Torhout (stabiliteit) en VK Architects & Engineers (technieken, akoestiek, EPB) en uitgevoerd door algemene aannemer BPC uit Watermaal-Bosvoorde. Het technisch controlebureau SECO uit Machelen stond in voor de veiligheidscoördinatie.

Sloopwerken

“In 2016 sloopte aannemer De Meuter het bestaande gebouw en de nog aanwezige sporthal van de VGC. en werd het terrein vrijgemaakt. Aansluitend gingen in april 2017 de bouwwerken voor de school van start. Ze werden beëindigd op 1 september 2018, toen de middelbare school werd geopend. In mei 2018 opende het gemeenschapscentrum zijn deuren. Dan zijn we beginnen te bouwen aan de andere kant; het GO! Kinderdagverblijf Comenius is opengegaan in juni 2019. De basisschool is in september 2019 geopend. De kinderen van de lagere school en de kleuters, die in 2018 al in het gebouw van het secundair onderwijs zaten, zijn verhuisd in november 2019”, signaleren Lin Moonens (VGC) en Réginald Rotsart, commercieel directeur van aannemer BPC Group uit Watermaal-Bosvoorde.

De publiek-private samenwerking (pps) tussen de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en Kairos nv, de ontwikkelaar van de site, leidde tot een moderne campus waar ontmoeting centraal staat. “Kairos heeft in Brussel al een aantal scholen gebouwd zoals de school voor buitengewoon onderwijs Kasterlinden in Sint-Agatha-Berchem en Saint Michel in Sint-Jans-Molenbeek. Meestal gebeurde dat met de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en vaak ten gevolge van de beleidsnota van toenmalig minister Guy Vanhengel die omwille van een capaciteitsprobleem vanuit de politiek het aantal plaatsen voor leerlingen wilde verhogen. Hier in Koekelberg stonden de universiteitsgebouwen van de KU Brussel, de Brusselse poot van de KU Leuven die zich elders is gaan vestigen”, verklaren Wout Buitink en Sven Mertens, respectievelijk commercieel directeur en project manager van Kairos.

“We hadden deze leegstaande gebouwen voordien nog opgeknapt en enkele jaren gebruikt als tijdelijke huisvesting van het Atheneum Unesco Koekelberg. Toen hun nieuwe gebouwen in de Klein Berchemstraat klaar waren, zijn zij naar daar verhuisd en zijn hier de afbraakwerken begonnen. Vervolgens heeft Kairos deze locatie gekocht van de KU Brussel en besloten om er een basis- en secundaire school met een kinderdagverblijf op te richten”, vult Marisa Molinari  van GO! Scholengroep (SGR) Brussel aan.

Daarnaast werden een aantal gemeenschapsfuncties ondergebracht in het multifunctionele rode gebouw D: het vrijetijdspunt Comenius van het gemeenschapscentrum (GC) De Platoo (vrijetijdspunt Comenius), de bibliotheek van Koekelberg, de sporthal (voor de leerlingen en de kinderen uit de buurt) met de sportdienst van de VGC, jeugdbewegingslokalen van Chiro Sint-Anneke en een polyvalente structuur. Dat gebouw, dat beheerd wordt door de VGC, beschikt ook over een soort van buitenatrium onder het gebouw dat na schooltijd wordt opengesteld voor (skatende) jongeren.

Shortstays

De terreinen langsheen de Vrijheidslaan aan het Elisabethpark, waarop nog twee vervallen herenhuizen stonden, werden verkocht aan de Gentse vastgoedontwikkelaar Upgrade Estate, die er een mix van klassieke appartementen en shortstays (woningen voor kortverblijf) voorzag. Er verrezen twee appartementsblokken, die ook door B2Ai werden getekend. Een kleiner en een groter blok zijn samen goed voor een honderdtal wooneenheden.

De totale grondoppervlakte van alle schoolpercelen, de sporthal en het kinderdagverblijf, die allemaal gerelateerd zijn aan het schoolprogramma, bedraagt 9.947 m². De grondoppervlakte van het residentiële gedeelte (gebouwen A en B) bestrijkt 3.363 m². Omdat hier voordien ooit nog een oude brouwerij stond, waarvan tijdens de bouwwerken voor het kinderdagverblijf zelfs nog flessen werden gevonden, heet het residentiële project vandaag ‘The Brewery’.

Gebouw C aan de Vande Sandestraat en de Dapperenstraat omvat de Nederlandstalige secundaire school met een capaciteit van 800 leerlingen. Het secundair onderwijs is gestart met tachtig leerlingen in vier groepen, maar telde eind 2021 al 340 leerlingen over de eerste vier leerjaren; ter vergelijking: de lagere en de kleuterschool, gestart met 73 kinderen, telde er toen 178. Op verdieping -2 bevindt zich een ondergrondse parking met een honderdtal plaatsen bestemd voor gemengd gebruik (voor werkenden op de site en buurtbewoners). Niveau -1 is het niveau van de 2.100 m² grote speelplaats aan de achterzijde van de school, een logistieke ruimte met vooral een keuken, een refter voor 400 leerlingen, een centrale inkomhal en een polyvalente zaal die door een mobiele wand kan opgesplitst worden in twee delen. Op het gelijkvloers bevinden zich de leraarskamer (met keuken en zitplaats), een open leercentrum, administratieve delen (secretariaat, onthaal), het economaat, sanitair, een centrale inkomhal en een directiegang met vergaderzaal evenals een kleine leerruimte die het gebouw afsluit richting Dapperenstraat. De verdiepingen +1 en +2 zijn bijna spiegelbeelden van elkaar met op elke verdieping vier grote leerruimtes, al is +2 15 tot 20 m² minder groot omdat daar ook buitenterrasjes zijn. Op +3 kan je op het dak lopen en een panoramische passage ervaren; daar zijn ook nog een techniekenlokaal, een artistiek vormingslokaal en technische ruimtes (stookplaats, luchtgroepen) ondergebracht. Aan de hoek met de Dapperenstraat bevinden zich twee labo’s. Het gebouw is 70 m lang en 15 m breed en is voorzien van groendaken.

De lagere school en de kleuterschool zitten op het gelijkvloers en de eerste verdieping van het gebouw E achter het rode gebouw in de Félix Vande Sandestraat 15. Het gelijkvloers biedt plaats aan een secretariaat, een directielokaal, een leraarskamer, een polyvalente ruimte, een eetruimte, een zorglokaal, een EHBO-lokaal en drie klasruimtes voor de peuters. Daarnaast bevinden zich een slaapklas en een opvangklas. Er is ook plaats voor een keuken, een bergruimte en sanitair. Een heel grote tribunetrap leidt helemaal rond naar verdieping +1, waar zich tien klaslokalen in een U-vorm situeren. Aan de kant van de grote speelplaats bevinden zich vier lokalen die uitgeven op een groot terras. Bij goed weer gaan de deuren hier open en ontstaat extra speelruimte. Dat terras dient tevens als afdak voor de speelplaats op het gelijkvloers bij regenweer. Er is ook plek voor toiletjes en een technische ruimte, en eveneens een groendak. In het verlengde van het terras langsheen het gebouw is er nog een tweede terras (haaks op het eerste) dat voorzien is van tuinkasten, zithoeken en plantenbakken. Elke klas heeft op dit buitenterras zijn eigen bak om in te tuinieren. De jongeren uit de buurt kunnen op vrijdagnamiddag na schooltijd een deel van de speelplaats gebruiken.

n het gebouw F, dat onderdak biedt aan het kinderdagverblijf, zijn op het gelijkvloers de ruimtes voor de drie leefgroepen gesitueerd. Boven zijn de administratie en de keuken ondergebracht.

Het complex voldoet aan de ambitieuze EPB-passiefwetgeving die sinds 2016 in Brussel van kracht is. Alle gebouwen hebben een energielabel B+ (lage CO2-uitstoot per m²).

Materialen

Gevelstenen (rode voor gebouw D, witte voor gebouw E, beige voor gebouw F en een mengeling van twee stenen voor gebouw C), aluminium beplating, beton, een PU-gietvloer, gyprocwanden, Rockfon-plafonds, houten en aluminium schrijnwerk, houten meubilair en drievoudig glas vormen de meest gebruikte materialen op deze site. B2Ai ontwierp ook het meubilair in het kinderdagverblijf; het gebruikte voor de luiertafels, maar ook voor de lockers en de kleedkamers in de sporthal en het baliemeubel in de bib vooral hout. Er wordt verwarmd op gas en er werd een ventilatiesysteem D geplaatst. De bouwschil bevat 23 cm isolatie.

De plannen van dit DBF-project (Design, Build, Finance) werden in 3D uitgetekend in Revit. De VGC fungeerde mee als bouwheer van alle gebouwen en de scholengroep is een gebruiker. De totale kostprijs van de school bedroeg ongeveer 19 miljoen euro exclusief btw. Er heerste een goeie samenwerking tussen de bouwpartners, die erin slaagden de zeer krappe timing te respecteren. Het systeem van grote leerruimtes voor 72 leerlingen dat we integreerden, was toen nog relatief nieuw. In die lokalen werken de leerlingen in drie snelheden: als wandelaars (die veel instructie nodig hebben), joggers en hardlopers.

“We hebben tijdens de bouwwerf met een paar moeilijkheden te kampen gehad. Zo werd asbest in de af te breken gebouwen gevonden en we hebben creatief met de budgetten moeten schuiven en schrappen. Die problemen werden evenwel ruimschoots gecompenseerd door de lovende publicaties over ons project en de vaststelling dat andere scholen en onderwijsinstellingen in onze eigen scholengroep bij ons inspiratie kwamen opdoen. Ook onze leerlingen lopen hier graag school. We bieden doorstroomonderwijs aan, maar onze didactiek wijkt sterk af van die van traditionele scholen: we werken volgens het zelfsturende en zelfregulerende principe, waarbij leerlingen vak- en moduleafhankelijk hun leernoden moeten inschatten. Tijdens de eerste jaren was ons concept minder goed bekend in de buurt en sloot het niet aan bij de cognitieve vaardigheden van sommige leerlingen, maar we breidden progressief onze leerjaren uit en belangstellenden stellen gerichte vragen tijdens onze opendeurdagen. Daarnaast kiezen ook vele buurtbewoners voor deze school omwille van de nabijheid zonder zich echt te verdiepen in het didactische aspect, ongetwijfeld ook omdat we ons opstellen als een open school”, vertellen Freya Drachman, directeur van de basisschool BSGO! Campus Comenius, en Ruud Stroobants van GO! atheneum Comenius.