De kanarie in de koolmijn

Schoolinfrastructuur is een soort kanarie in de koolmijn om het maatschappelijk belang en de kwaliteit van onderwijs aan te geven. Lange tijd is er gedesinvesteerd in openbare infrastructuur waardoor een inhaalbeweging nodig was. Ondanks recente bijkomende initiatieven blijft het onderwijspatrimonium oud.

Evolutie

Vele (oude) schoolgebouwen zijn ontworpen in hun tijdsgeest voor het soort onderwijs in de naoorlogse periode. Ze passen eigenlijk niet meer voor de toekomstige generaties leerlingen én leerkrachten. Meer inclusief onderwijs vraagt meer ruimte, meer digitaal onderwijs stelt eisen aan technieken en cybersecurity, meer (mentale en fysieke) aandacht voor gezondheid vraagt meer comfort op het vlak van akoestiek en luchtkwaliteit, … Het onderwijs werd er ingedeeld in leerjaren, vakken en leerkrachtgestuurde lessen. De infrastructuur is dan gebouwd rond die vak- en klaslokalen verbonden door een stelsel van gangen. Dergelijke indeling blijft overwegend overeind als we blijven geld investeren in het opkalefateren van oude gebouwen.

Intussen beseffen steeds meer schoolbesturen dat dergelijke infrastructuur niet meer adequaat is om nieuwe inzichten en innovatief, inclusief onderwijs in te richten waarmee elke leerling wordt uitgedaagd. Maar welke soort schoolgebouwen hebben we dan nodig? Niet alleen ‘wat’ leerlingen gaan leren om in de toekomst relevant te zijn, is van belang, maar ook ‘hoe’ gaan ze leren en ‘hoe’ dit gaat georganiseerd worden. Innovatievere organisatievormen met samenwerkende teams die verantwoordelijkheid dragen voor een community van leerlingen over vakken en leerjaren heen zullen impact hebben op de manier hoe leerlingen gegroepeerd worden tot echte leergemeenschappen, zowel online als fysiek.

Inspanningen

Enkel inspelen op nieuwe regelgeving om ‘goedkoop’ te profiteren en het stimuleren van duurzame renovatie (bv. zonnepanelen) zijn onvoldoende om de infrastructuur futureproof te maken. Wanneer de school als een hub in de wijk wordt georganiseerd, komen er bovendien meer verwachtingen van stakeholders waaraan de school moet voldoen. De school dient (terecht) opengezet te worden voor de buurt, maar dat houdt ook extra logistieke investeringen in (onderhoud, sleutelplan, veiligheid, reservaties, fiscale verplichtingen inzake verhuur of BTW, …).

Het moet wel gezegd dat de Vlaamse overheid reeds heel wat inspanningen heeft geleverd. Ook schoolbesturen hebben historisch gezien een belangrijke rol gespeeld bij de financiering van onderwijs en infrastructuur, maar dit wordt steeds moeilijker. Het plannen van onderwijsinfrastructuur op lange termijn blijkt uitdagend vanwege externe factoren zoals demografische veranderingen en centrale politieke besluitvorming (bv. over studieaanbod) die het regionale evenwicht beïnvloeden, waardoor leerlingenstromen ontstaan en langetermijnfinanciering onzeker wordt. Het financieringssysteem loopt ook achter op de toenemende eisen voor kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid, en de stijgende kosten van bouwmaterialen en aannemerswerk.

Solidariteitsmechanismen tussen scholen bieden tijdelijk soelaas, maar hebben hun beperkingen. De evolutie naar professionele schoolbesturen kan leiden tot efficiënter gebruik van middelen, maar brengt ook uitdagingen met zich mee. Om te voldoen aan toekomstige onderwijsbehoeften moeten schoolgebouwen flexibeler en multifunctioneler worden ontworpen, met aandacht voor innovatieve onderwijsvormen en duurzaamheid. Dit vereist een heroverweging van het financieringsmodel en meer overheidssteun voor moderne infrastructuur.

Aanbevelingen

Het moet dus op de politieke agenda blijven staan. Aanbevelingen voor het beleid zijn onder meer een regelmatige conditiestaatmeting met daartegenover een garantie op subsidiering voor zowel strategische als onderhoudsinvesteringen en een herziening van de financiering van scholenbouw voor professionele schoolbesturen. Grote dossiers opsplitsen in vele kleine dossiers zal niet leiden tot een modern scholenlandschap. Er wordt best nagedacht over volledige nieuwbouw op een beperkte oppervlakte. De evolutie is wegens de schaarse grond onafwendbaar; niet alleen om minder ruimte in te nemen in het kader van duurzaamheid, maar ook omdat onderwijs anders kan/moet georganiseerd worden en educatieve technologie mogelijk een onderdeel kan zijn van toekomstige organisatiemodellen.