Ontharding is goed voor mens en milieu

Zo werden in 2023 liefst 241 aanvragen ingediend voor de oproep ‘Natuur in je school’, waaruit 167 projecten in gans Vlaanderen werden geselecteerd. De voorstellen werden geëvalueerd op basis van hun duurzaamheid, educatieve waarde, kosten en baten, de expertise van het projectteam en de betrokkenheid van leerkrachten, leerlingen en andere stakeholders. Om zoveel mogelijk tegemoet te komen aan deze massale belangstelling werd het aanvankelijk voorziene budget meer dan verdubbeld van 9 naar 20 miljoen euro. Deze projecten startten in 2024 en moeten tegen eind 2026 uitgevoerd zijn. De financiële steun bedraagt tussen 20.000 en 200.000 euro per project. Vanaf dit jaar wordt bovendien jaarlijks 5 miljoen euro gereserveerd om scholen die niet aan bod kwamen alsnog een duwtje in de rug te geven.

De provincie Antwerpen van haar kant onthardt en vergroent 202 speelplaatsen met het project ‘Groene Oases’. Hierdoor krijgen 75.000 leerlingen binnenkort minder stress, een beter concentratievermogen en minder conflicten in hun groene paradijsje en doet ook het klimaat er zijn voordeel mee. De Regionale Landschappen ondersteunen praktisch met ontwerpplannen en plantadvies, MOS Antwerpen zorgt voor de verbreding van het draagvlak hiervoor en de provincie Antwerpen financiert en coördineert.

De voordelen van groene, ontharde speelplaatsen tegenover de (letterlijk en figuurlijk) grijze stenen en betonnen woestijnen van weleer zijn dan ook legio: ze garanderen aangenamere speelmomenten, vormen een prettig en pittig verlengde van klaslokalen, bieden leerkansen in buitenklassen en kunnen plaats bieden aan natuurlijke schaduwplekken en wadi’s (Water Afvoer Drainage en Infiltratie) die het hemelwater zuiveren en langzaam laten infiltreren in de bodem. Kortom, groene speelplaatsen werpen een spreekwoordelijke dam op tegen wateroverlast en droogte en bieden weerwerk tegen de klimaatopwarming.

Vlaanderen is één van de meest verharde gebieden van Europa. 16% van onze oppervlakte is verhard en als we zo doorgaan, stijgt dat aandeel tot meer dan 20% tegen 2050. Daardoor infiltreert er minder water in de bodem, stijgt het risico op overstromingen, puffen we in hetere steden en dorpen, zorgen planten en de bodem voor minder CO2-opslag en kampen we met een verlies aan biodiversiteit, waarschuwt het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid. Ontharden daarentegen schept volgens deze instantie ruimte voor natuur en voedselproductie, veroorzaakt minder wateroverlast en zorgt voor koelere steden, een grotere biodiversiteit, een betere bodemkwaliteit, gezondere lucht en een aangenamere leefomgeving. Door te ontharden zetten we in op klimaatadaptatie en klimaatmitigatie (het tegengaan van verdere klimaatverandering) richting een klimaatrobuuster en leefbaarder Vlaanderen.

Groen geluk

Tijdens het LEKP-congres (Lokaal Energie- en Klimaatpact) van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) over ‘Ontharding in Vlaanderen – anno 2023’ op 18 april 2023 in Gent noemde Breekijzer vzw, een open kennis- en praktijkcentrum dat verharding wil wegwerken en extra verharding vermijden, ontharding een strategie voor integraal ruimtegebruik. Het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen van de Vlaamse regering, ook wel de bouwshift genoemd, stipuleert dat de verhardingsgraad binnen de bestemmingen gedomineerd door ruimtebeslag tegen 2050 is gestabiliseerd en bij voorkeur teruggedrongen tegenover 2015 en na 2050 niet meer toeneemt en dat de verhardingsgraad in de bestemmingen landbouw, natuur en bos tegen 2050 minstens met een vijfde is geslonken tegenover 2015.

Deze strategische visie werd herbevestigd door de vorige regering. Tussen 2013 en 2020 kwam er in Vlaanderen nog 15.000 ha of gemiddeld netto 6,2 ha per dag verharding bij, waarvan 2.000 ha in een natuur- en landbouwbestemming. Bij nieuwe ruimtevragen stelde ze het VHMC-principe als sturend principe voorop, met in volgorde van afnemend belang: Vermijden (Is de ruimtevraag (op lange termijn) wel terecht?), Hergebruiken (Kan bestaande verharding worden heringericht?), Minimaliseren (Hoeveel is echt noodzakelijk?; integraal ontwerpen) ) en Compenseren (Waar kan onthard worden om de balans in evenwicht te houden?). Ze vroeg zich ook af of we niet moeten streven naar een verhardingscompensatiemechanisme, bv. een fonds. Ontharding is volgens haar tevens afhankelijk van mobiliteit (en omgekeerd): door meer in te zetten op deelwagens komen parkeerplaatsen vrij die kunnen onthard en vergroend worden.

En tot slot zorgt ontharden voor meer groen geluk. Aan initiatieven is alvast geen gebrek; denk maar aan het Vlaams kampioenschap Tegelwippen en de Groene Klimaatpleinen in Nederland. Op 13 april 2023 stond de teller al op 136.854 gewipte tegels in Vlaanderen.

De Gids Duurzame Gebouwen van Leefmilieu Brussel onderscheidt een heleboel soorten waterdoorlatende verharding, aangepast aan de gebruiksomstandigheden: grind, begroeid grind, bestrating met brede voegen, waterdoorlatende bestrating (klinkers) en beton, betondallen met gras of grind, honingraatdallen, mulch en houtsnippers. Geotextiel tussen de grond en het grind of de mulch kan voorkomen dat ze met elkaar vermengd worden. Een onderlaag van steenslag kan fungeren als wateropslagruimte. De doorlaatbaarheid van de onderliggende grond bepaalt de afmetingen en types van funderingen en onderfunderingen. Het is van essentieel belang om die doorlaatbaarheid van de grond op de plaats van de toekomstige constructie te testen, want een slecht ontwerp van de onderliggende lagen leidt tot stabiliteits- en/of waterafvoerproblemen. Bovendien zijn waterdoorlatende verhardingen ongeschikt bij een bijzonder risico op vervuiling.

Het Opzoekingscentrum voor de Wegenbouw (OCW) publiceerde in zijn bijlage bij OCW Mededelingen 77 van oktober-december 2008 reeds een zeer interessante bijdrage over waterdoorlatende verhardingen met betonstraatstenen. Hierbij wijst het erop dat door de sterke toename van verharde oppervlakken het hemelwater niet meer op een natuurlijke wijze in de grond kan dringen, waardoor massa’s hemelwater via rioleringen en waterlopen moeten worden afgevoerd. Wanneer het overvloedig regent, kunnen deze afvoersystemen die toevloed niet verwerken.  Riooloverstorten treden in werking en beken, rivieren en straten stromen over. Waterdoorlatende betonstraatstenen bieden hiervoor een doeltreffende oplossing en spelen daarenboven in op een groeiend milieubewustzijn. Ze kunnen immers het hemelwater ter plaatse laten infiltreren, dat via de fundering wordt gebufferd en afgevoerd naar de ondergrond. Zo worden rioleringen ontlast en wordt de steeds dalende grondwaterstand op peil gehouden. Het OCW deelt waterdoorlatende betonstraatstenen in in vier types: betonstraatstenen met verbrede voegen, betonstraatstenen met drainageopeningen, poreuze betonstraatstenen en grasbetontegels.