Egied Van Broeckhovenschool: circulaire reconversie van bottelarij tot open school

De school die mensen bindt

De vraag naar Nederlandstalig onderwijs is groot in Brussel. Vlaanderen investeert al jaren fors in extra plaatsen. In een stad als Brussel waar ruimte beperkt is en veel schoolgebouwen verouderd zijn, is deze uitdaging des te groter. Het project kwam er in opdracht van de vzw Ignatius Scholen in Beweging. Als locatie werd gekozen voor de voormalige brouwerij Vandenheuvel, aan het Weststation in Sint-Jans-Molenbeek. Met het verdwijnen van de brouwerij kwam een belangrijke economische motor van de wijk tot stilstand. De reconversie tot gloednieuwe secundaire school vormt een krachtige nieuwe impuls voor zowel de buurt als de omgeving.

Brede open school 

Een school is meer dan een gebouw. De Egied Van Broeckhovenschool wil geen eiland zijn en stelt zich open voor de buurt. De nieuwe sporthal wordt naast het bestaande gebouw geplaatst zodat deze zichtbaar is vanaf de straat. Half ondergronds gelegen, wekt de sporthal de nieuwsgierigheid van voorbijgangers en gaat zo de interactie met de buurt aan. De beperkte ruimte heeft het team gedwongen om innovatief te denken. Zo werd de speelplaats over verschillende verdiepingen verspreid. Bovenop de sporthal ligt een grote buitenspeelplaats afgescheiden door bogen waartussen vangnetten voor de ballen zijn opgespannen. Faciliteiten zoals de sportvelden en fitnessruimte zijn na schooltijd beschikbaar voor sportclubs en buurtinitiatieven. Zo zijn er partnerschappen aangegaan met non-profitorganisaties zoals D’Broej, de Brussels BoxingAcademy, de Molenbeek Rebels, Debateville, Jeugd & Muziek etc..

Innovatieve pedagogische visie

De Egied van Broeckhovenschool profileert zich als een open en verbindend project dat elke jongere maximale ontwikkelingskansen biedt. Niet zonder betekenis werd een citaat van de stichter van de Jezuïeten, Ignatius van Loyola, verwerkt in de betonnen kolom bij het binnenkomen van de school. Er staat te lezen: “En todo amar y servir” wat betekent “in alles liefhebben en dienen”.

Als domeinschool met focus op STEM en op Maatschappij & Welzijn, biedt het de drie finaliteiten aan: doorstroom, dubbele finaliteit en arbeidsfinaliteit. Gradueel werkt de school toe naar een grotere autonomie van leerlingen. Terwijl men in de eerste en tweede graad kiest voor herkenbare klassen, in combinatie met projectmatig werken in de aansluitende projectruimte, verschuift de focus in de derde graad naar meer zelfsturing. Net zoals het kind opgroeit in een steeds groter wordende context, komt het nu terecht in een meer gevarieerd leerlandschap waar verschillende soorten leerplekken te vinden zijn. De meer technische of beroepsgerichte studierichtingen kunnen terecht in werkplaatsen voor praktijkvakken (elektriciteit, elektromechanica en zorg). Die worden aangevuld met klaslokalen voor klassiekere instructie en een ruim auditorium voor 200 personen. Daarnaast is er een open leerlandschap waar over verschillende niveaus in kleine of middelgrote groepen kan gewerkt worden. Dit wordt aangevuld met individuele studieplekken, in zogenaamde concentratieboxen. Ook aan rustige ruimtes werd gedacht: een zentuin en een stille ruimte zorgen voor rust en reflectie.

Duurzaam omgaan met industrieel erfgoed

Zoveel mogelijk van het bestaande industriële erfgoed werd behouden. De gevels met art-deco karakteristieken werden gereinigd en geïsoleerd om te voldoen aan hoge eisen rond energieprestatie. Het buitenschrijnwerk werd vervangen door nieuw aluminium buitenschrijnwerk. Met respect voor de industriële erfgoedwaarde werd gekozen voor een sterke verticale raamverdeling met slanke geprofileerde raamprofielen, die doen denken aan de oorspronkelijke stalen ramen. De groengrijze kleur ervan geeft de gevel een eigentijdse toets. 

Industrieel karakter

Om het diepe gebouw zoveel mogelijk van natuurlijk daglicht te voorzien, werd er binnen het grid van betonnen balken en kolommen een patio toegevoegd. Bij de toewijzing van de verschillende programma’s werd zoveel mogelijk rekening gehouden met de kwaliteiten van de bijzondere ruimtes. Zo werd in de oude bottelarijzaal met zijn hoge plafondhoogte en gebogen dak een open leerlandschap, ateliers en een auditorium ondergebracht.

Ook binnen is het industriële karakter nog goed voelbaar. De betonnen structuur van de oude brouwerij is bijvoorbeeld gewoon zichtbaar gebleven. Oud en nieuw lopen naadloos in elkaar over. De interieurarchitecten van B2Ai combineerden speelse elementen zoals vloeren in okergele-grijze dambordpatronen met warme materialen zoals grenenhout. Alles werd in het werk gesteld om een warme sfeer te creëren waarin leerkrachten en leerlingen zich thuis voelen.

Genereuze architectuur

Waardevolle gebouwen bleven bewaard en nieuwe gebouwen werden toegevoegd. Elk bouwdeel heeft een eigen karakter, maar past door een weloverwogen keuze van vormgeving, kleur en materiaal in het geheel. Bijzondere elementen zoals het gebogen dak, de verticale geleding en de uitgesproken kroonlijst in het bestaande gebouw komen terug in de nieuwe delen. Verschillende opmerkelijke ruimtes maken de school bijzonder: de bottelarijzaal als open leerlandschap ingevuld met lage houten volumes; de patio als semi-overdekte buitenruimte met trappen en lichtreflecterende wanden; de halfondergrondse sporthal met zichtbare betonnen ribben in het plafond en houten lambrisering; de driedubbelhoge refter met daklichten en met hout beklede wanden. De generositeit naar de omgeving toe vertaalt zich in zitbanken die tussen de bakstenen kolommen in de voorgevel worden verwerkt, waarbij de buurt letterlijk uitgenodigd wordt om te rusten, te ontmoeten.

Circulair ontwerp

De keuze om het bestaande gebouw maximaal te hergebruiken was een eerste en belangrijke stap naar duurzaam bouwen (re-use). Net zoals het bestaande gebouw werden de nieuwe bouwdelen met een betonnen skeletstructuur opgetrokken. Een slim casco met hoge bouwlagen maakt het mogelijk op termijn binneninrichtingen te wijzigen met demonteerbare houten invulwanden. Er werd gebruik gemaakt van recuperatiematerialen; zo kregen heel wat vloertegels een tweede leven in de school. Nieuwe materialen werden geselecteerd op hun lange levensduur en onderhoudsvriendelijkheid, in lijn met de 30-jarige onderhoudsverplichting van het consortium.

Duurzame technieken

Ook op het vlak van energieverbruik scoort de Egied Van Broeckhovenschool hoge ogen. Het energieverbruik ligt maar liefst 30% lager dan de voorgeschreven EPB-reglementering voor nieuwe gebouwen. De doorgedreven isolatie van de buitenschil is één aspect, dat wordt aangevuld met efficiënte technieken. Op het dak liggen PV-panelen voor de productie van groene stroom. Daarnaast maakt het gebouw gebruik van een KWO-installatie met grondboringen voor koude-warmteopslag. Deze geothermische warmtepomp dekt 90% van de verwarmingsbehoeften en voorziet in de zomer ook passieve koeling. Op gebied van ventilatie is er gekozen voor een ventilatiesysteem D met warmterecuperatie, zodat leerlingen en leerkrachten het hele jaar door genieten van een aangenaam en gezond binnenklimaat.

Strakke timing & doordachte fasering

Door middel van de goede samenwerking tussen alle stakeholders in alle fases van het bouwproces werd dit project gerealiseerd binnen een zeer strakke planning. Na de indiening van het wedstrijdontwerp eind 2020 werd de eerste steen gelegd in het voorjaar van 2022. Een jaar later werd de eerste fase opgeleverd en in gebruik genomen door  een 100-tal leerlingen van het eerste jaar. Een jaar later, medio 2024, werd de volledige school opgeleverd. De komende jaren zal het aantal leerlingen gradueel uitbreiden. Het consortium zal 30 jaar instaan voor het onderhoud van het gebouw.

De Egied Van Broeckhovenschool is het resultaat van een sterke en duurzame visie van de opdrachtgever, de verschillende partners van het bouwteam en de stad. Samen hebben ze alle registers opengetrokken om een school te creëren die volledig is aangepast aan zijn context en leerlingen. De Egied Van Broeckhovenschool is een open en brede school, gelokaliseerd op een plek waar de noden groot zijn.